Pauken zijn het instrument van een paukenist. Dat lijkt voor de hand te liggen – en toch spelen we zo vaak op andere pauken. Dit komt; de grote instrumenten zijn lastig te vervoeren. Doorgaans verzorgen locaties, besturen of orkesten zelf de pauken om op te spelen.

Ook kan er gekozen worden om afhankelijk van muziek, de stijl van het orkest, de concertzaal, de logistiek, andere pauken te gebruiken. Een kamerorkest met bijvoorbeeld een Haydn of een vroege Beethoven, past een barokpauk of salonpauk mooi. Voor een volledig symfonisch orkest met een repertoire met Mahler of moderner, vraagt een grotere klank en een pauk die snel en zonder onderbreking van het spelen om te stemmen is.

Ik onderscheid grofweg 4 categorieën:

1. Barokpauken (handschroefpauken)
2. Salonpauken/machinepauken. Deze zijn met een slingermechaniek te verstemmen.
3. Pedaalpauken. Hier denkt men typisch aan bij symfonische orkesten.
4. Overig. Want niet iedereen past in hetzelfde hokje.

Een gedetailleerde uitleg over pauken is ingesloten aan het einde van deze pagina.

Ik heb zelf:

Als groot geluk mag ik zelf enkele pauken bezitten. Dit begon met 2 barokpauken en is uitgegroeid tot een verzameling van – ruim geteld – 9 pauken. Dit zijn:

• Barokpauken: 2 pauken in de stijl van Wunderlich barokpauken
• Wunderlich: een set van 3 machinepauken, van beide broers Wunderlich, welke met slinger worden verstemd. Deze zijn door Stefan Gerritse omgebouwd. Hij heeft er ook veel mee gespeeld.
• Adams Schnellar draaipauken: 2 prachtige moderne pauken, die in mijn
• Opknappertjes. Naar goed voorbeeld en als verdiepend onderzoek voor nog beter begrip van pauken, heb ik ook twee keer een barokpauk gerestaureerd.

Voor mijn onderhoud kom ik graag bij Gijsbert van de Slagwerkgarage (Andel, NB). Professioneel, gezellig, zeer bekwaam. In nieuw of gebruikt, heeft altijd een oplossing of nog iets op voorraad!
Zie verder hun Website of Facebook
Ook professionele orkesten vertrouwen op de Slagwerkgarage voor onderhoud of nieuwe vellen.

Welke pauken heb ik in bezit?

Wunderlich Barokpauken (replica door Kessels)

Mijn eigen verzameling begon in 2022. Marinus Komst, mijn docent en inspiratie, stuurde in juli 2022 een advertentie door van een tweedehands set barokpauken. Het ijzerwerk was in goede staat, daarna heeft Marinus ze voorzien van nieuwe vellen en houten onderstel.

Hier begon het vele spelen mee: Dit valt in een gewone auto mee te nemen (er past zelfs nog een half drumstel bij in) en zo kon ik veel meespelen in projectensembles die om pauken verlegen zaten.
Sindsdien heb ik er altijd met veel plezier op gespeeld!

Upgrade

In 2025 heb ik een derde barokpauk (vermoedelijk franse makelij) opgeknapt. Vooral als studie-object. Kaalgemaakt, de ring zwart geverfd, en de ketel met Owatrol behandeld.

Verder heb ik geïnvesteerd in meerdere typen vellen voor op mijn handschroefpauken* (u kent ze als barokpauken). Dit varieert van:

• Een dikker geitenvel geeft een nog meer percussief geluid en is heel fijn voor bijvoorbeeld een Bach en ensembles die met name de barokke uitvoering naleven.
• Tot aan een dunner geitenvel, wat ik gebruik voor Haydn of een vroege Beethoven. Ook voor grotere zalen of minder specifieke barokke uitvoeringspraktijken. Geitenvel geeft een klank die typisch als wat “warmer” wordt omschreven. Ook is het minder wispelturig dan de kalfsvellen.
• Tot aan een modern kalfsvel van Kalfo Super Timpani. Bespeel deze met vilten stokken en zo is het net een moderne pauk. De klank past goed als extra pauk bij mijn andere pauken.
  *Vandaar dat de naam “barokpauk” geen 100% eer meer aan doet als hier een dun kalfsvel op ligt.

Wunderlich Machinepauken

Je wilt ook wel eens wat groters, een pauk die met een centraal systeem te stemmen is. Deze kwamen mij in mei 2024 tegemoet; een set van 3 diepgewelfde Wunderlich (beide broers) pauken, daarmee erg geschikt voor bijvoorbeeld tot aan een Tchaikovsky symfonie mee te spelen. Het verstemmen gebeurt middels een slinger (Kurbelpauken). Grote pauken met een grote sound.

In 2024 heb ik een set Wunderlich Machinepauken aangeschaft. Deze waren door Stefan Gerritse onderhouden.

Adams Schnellar draaipauken

Heel soms, komt er een gouden kans voorbij. Voor mij enorm passend is dit stel 23″ en 26″ draaipauken. Gemaakt door Adams als onderdeel van hun Schnellar lijn. Het concertgebouw heeft deze gebruikt tijdens een uitvoering van de Grande Messe des Morts, waarvoor vele pauken benodigd zijn. Daar zijn ook twee sets draaipauken gemaakt. Een set is later bij Marinus Komst gekomen, de tweede set is in de showroom van Adams opgevallen aan degene die ze mij heeft verkocht, dit is sinds november 2025.

Voor nerds: Wat is een pauk precies?

Een pauk bestaat uit een koperen* ketel met dierenvel* eroverheen gespannen. Hoe wordt het spannen veroorzaakt? Hoe wordt er gestemd? Hoe wordt er geslagen? Allemaal factoren die de werking van een pauk beïnvloeden.

*nader uitgelegd

Naast koperen ketels, bestaan ook houten ketels (als experiment tijdens de eerste wereldoorlog), messing wordt ook vaak in barokpauken gebruikt, met name in belgisch/franse afkomst. Verder bestaat lichtgewicht ketels uit bijv. aluminium of fiberglass. Dit is voordelig voor transport, maar nadelig voor klankkwaliteit.
Van origine wordt een pauk bespannen met een dierenvel, eerst een geitenvel (want in Oostenrijk waren nou eenmaal veel geiten) wat later een kalfsvel werd (in Ierland had men hier veel van rondlopen) – wat ook de doorbraak voor grotere diameters aan pauken mogelijk maakte (want kalveren > geiten). In Oostenrijk was de diameter beperkt door de geitenvellen, en dus werd een grotere inhoud van de ketels – passend bij de grotere orkesten en zalen – vooral gehaald uit de hoogte. Hier is de typisch weense paukenvorm ontstaan. Ook zijn in de 20e eeuw plastic vellen ontwikkeld. De meest recente innovatie hierin is de Remo Renaissance. Wat zeker fijn speelt, en toch een compromis blijft t.o.v. dierenvellen qua klank. Het voordeel is de toonvastheid en de weerbaarheid tegen weersinvloeden.

Hoe wordt een pauk gestemd?

Heel kort gezegd: de ring waar het vel op gespannen is, moet “naar beneden” worden gedrukt. Dit kan door op plekken rondom de ketel, individuele spanschroeven te “monteren” (kortgezegd). Dit resulteert in wat we kennen als barokpauk of – correcter – een handschroefpauk.
Alternatief, is om de ring op een centrale plek samen te brengen (de “spin” onder de ketel). Dit kan dan met een hefboomprincipe naar beneden worden getrokken; de machinepauken (met een Slinger of Kurbel (DE)) worden uitgevonden!
Later zijn hier enkele methoden uitgevonden om de spin door midden van een pedaal en een nokkenas te bewegen. Hierdoor blijven de handen vrij om te spelen en kan ook tíjdens het spelen worden verstemd. Dit is het meest recente en meest gebruikte type pauk in symfonische orkesten.
Variant hierop is een draaipauk; door zowel de ketel als de “spin” rond te draaien, waarbij één van de twee middels een schroefdraad in verticale richting wordt bewogen, ontstaat het verschil van enkele millimeters tot centimeter die nodig zijn om het vel te spannen en de pauk te verstemmen.

Hoe wordt erop geslagen?

Dit is de grootste ontwikkeling van de afgelopen halve eeuw. Eigenlijk zijn de onderdelen en mechanismen wel zo’n beetje uitgedokterd (uitzondering hierop is de Schnellar lijn van Adams, i.s.m. Marinus Komst en Nick Woud ontwikkeld). Grootste invloed zijn de paukenisten en hun scholing van gehoor en techniek. En de kwaliteit en uitbundige voorradigheid van stokken. Meerdere goede makers [todo]